سرویس جهان مشرق - دکتر «مسعود اسداللهی» تحلیلگر مسائل خاورمیانه در کانال تلگرامی خود درباره تحولات سوریه و حمله ترکیه به عفرین اینگونه نوشت: موضوع عملیات عفرین به تدریج از مرداد ماه امسال (1396) از طرف دولت ترکیهمطرح شد. ابتدا هم نام آن را «سیف الفرات» یعنی شمشیر فرات گذاشته بودند. ترکیه پیشتر عملیات «درع الفرات» (سپر فرات) را در شمال وشمال شرق استانحلب انجام داده بود، میخواست نام عملیات جدید را هم سیف فرات بگذارد اما با شروع عملیات، آن را به عنوان «غصن الزیتون» (شاخه زیتون) تغییر دادند(اگر شاخه زیتونشان اینگونه است، شاخه کاکتوسشان چگونه است؟!!!) اسم عملیات هیچ تطابقی با عملکرد ندارد. به هر صورت چرایی مطرح شدن این عملیات در آن زمان، به تحولات داخل سوریه و عراق در یک سال اخیر برمیگردد. یعنی شکستهای پی در پی که داعش متحمل شد و مناطق وسیع تحت کنترلش را از دست داد، و تحولات بعد از آن.
رودخانه فرات (شماره 1 روی نقشه) از ترکیه وارد شمال سوریه شده و به صورت اریب به جهت جنوب شرقی حرکت کرده، از بوکمال در سوریه میگذرد و وارد خاک عراق میشود.
در واقع رودخانه فرات، سوریه را به صورت کامل به دو قسمت تقسیم میکند. شرق فرات که الان روی آن بحث است و در اصطلاح سوریها به آن «جزیره» گفته میشود. بعد از شکستهای متوالی که داعش متحمل شد، عناصر باقی مانده در شرق فرات در مناطق "شماره 2" هستند و در غرب فرات هم در مناطق خاکستری رنگ قرار دارند که البته با توجه به عملیاتهایی که در یکی-دو روز گذشته انجام شده، کوچکتر شده است.
این به آن معنا نیست که این مناطق کاملا در اختیار داعش است بلکه آلوده به عناصری از داعش است. عناصری از داعش در نزدیکی ادلب هم حضور جزئی دارند که هم برای نظام سوریه و هم نیروهای مسلح مسئلهساز شده است.
قاعدتا همه باید خوشحال باشند که گروه تروریستی خطرناکی مثل داعش به این صورت شکست خورده اما پیامدهای آن به خصوص در منطقه جزیره، ترکها را به شدت نگران کرده است. امریکاییها در این منطقه گروهی به نام «نیروهای دموکراتیک سوریه» (به عربی قوات سوریا الدیموقراطیة یا به اختصار قسد) ایجاد کرده اند. رهبران و کادر اصلی این نیروها کرد هستند.
البته عملیات روانیای که صورت میگیرد این است که این منطقه کردنشین است، درحالی که کردها در این مناطق کم تعداد بوده و بیشتر ساکنان این مناطق عشایر عرب هستند؛ در مجموع تعداد کردهای سوریه به نسبت جمعیت این کشور کم است. کردها در شمال منطقه جزیره و تا حدی در حسکه حضور دارند اما امریکاییها این گروه را درست کرده و عنوان قسد را که به لحاظ قومیتی خنثی است، برای گروه قرار داده تا بتوانند عشایر عرب را وارد این گروه کنند. در حال حاضر بدنه این گروه اغلب عشایر عرب هستند اما رهبران، کادرهای اصلی و فرماندهان آن کردها هستند.
فلسفه تشکیل آن هم مبارزه با داعش اعلام شده یود. امریکاییها توانستند رقه را با تلفات زیادی که کردها دادند، بگیرند. هرچند کردها به جایی رسیدند که نمیتوانستند رقه را آزاد کنند و نوعی سازش اتفاق افتاد.
سپس به سمت پایین حرکت کردند و خود را به شرق دیرالزور که مناطق نفتی مهمی در آنجا است، رسانده و دوباره از طریق سازش با داعش بدون درگیری نظامی، مناطق شرق فرات از دیرالزور تا بوکمال را گرفتند.
بعد از آن، آمریکاییها از طریق روسها پیام دادند که حق ندارید به شرق فرات هیچ نوع حمله هوایی و زمینی کنید زیرا این مناطق تحت کنترل کردهای مورد حمایت امریکا قرار داد.
درحالی که الان نیروهای داعش در آنجا حضور دارند و با بلم و قایق های کوچک از رودخانه فرات عبور کرده به ساحل غربی آمده و به مواضع نیروهای سوریه، ایرانی، حزب الله، پاکستانی، افغانی و عراقی حمله میکنند.
زمانی که نیروهای کرد در این منطقه تثبیت شدند، امریکا خبری را اعلام کرد که به شدت نگرانی ترک ها را برانگیخت و آن هم بحث تشکیل یک نیروی پاسدار مرزی 30 هزار نفری از کردها بود که از مرزهای سوریه با ترکیه و مرزهای سوریه با عراق حفاظت کنند. این خبر مثل بمبی بود که در ترکیه منفجر شد چون کاملا مشخص بود که این نیروها تحت عنوان پاسدار مرزی اما برای برپایی یک حکومت تشکیل میشوند.
نکته مهم این است که ترکیه الان هیچ تاثیری بر شرق فرات ندارد و این باعث نگرانی ترکها شده است. منطقه ای وسیع و به لحاظ کشاورزی حاصلخیز است، همچنین منابع آبی فراوان و منابع نفتی دارد. هرچند که از نظر عنصر مردمی، جمعیت کردها کم است اما این منطقه، عناصر تشکیل یک حکومت را دارد که میتواند با حمایت امریکاییها برای ترکها یک خطر بزرگ باشد.
در سوریه سه بخش کردنشین داریم: بخش عفرین، شهر کوبانی (عین العرب) و منطقه شرق فرات معروف به جزیره. هدف کردها از ابتدای بحران سوریه این بود که این سه منطقه را به هم وصل و پیوند جغرافیایی ایجاد کنند. این منطقه به کردستان عراق و سپس کردستان ایران وصل میشود و از شمال هم به کردستان ترکیه وصل است.
بنابراین همه این مناطق به هم وصل میشدند و از طریق ترکیه به دریای مدیترانه متصل میشدند. ترکیه با مشاهده این وضعیت، به خصوص اینکه داعش در شرق و گروههای مسلح در غرب سوریه در حال شکست خوردن بودند، اعلام کرد که اجازه نخواهد داد این پیوند جغرافیایی میان کردها ایجاد شود.
ترکها با دخالت نظامی مستقیم و با تقویت گروههای مسلح موسوم به ارتش آزاد سوریه منطقه سبز (روی نقشه اول شماره 3) را اشغال کرده و باعث شدند تا پیوند جغرافیایی بین عفرین و شرق فرات ایجاد نشود. این تحول بسیار مهمی بود اما وقتی دیدند شرق فرات به صورت کامل تحت کنترل کردها درآمده است، تصمیم گرفتند که عفرین را اشغال کنند. چرا که برنامه ترکها این است که منطقه زرد رنگ را که هنوز تحت کنترل کردها است، اشغال کرده و خود را به ساحل رود فرات برسانند.
شهر منبج(شماره 4 روی نقشه اول) ، شهر بسیار مهمی است و این روزها اردوغان میگوید که بعد از عفرین، نوبت منبج است. اگر منبج و عفرین را بگیرند، زاویه قائمهای به صورت کامل تحت کنترل ترکیه قرار میگیرد و ترکها بخشی از شمال و شمال غربی، و غرب سوریه را مستقیما یا از طریق نیروهای مسلح همپیمان خود به اشغال خود درمیآورند.
این هدف عملیاتی ترکها است، اما عملیات عفرین اهداف سیاسی و راهبردی هم دارد که مهمتر از بحث تاکتیکی و عملیاتی است. دولت ترکیه وقتی عملیات درع الفرات را شروع کردند، اعلام کرد که دو ماهه این منطقه را میگیرد اما عملیات هفت ماه طول کشید. ارتش ترکیه از نظر تجهیزات بسیار قوی است اما مشکلاتی دارد که به موقع اشاره خواهم کرد.
اردوغان در ابتدا درباره عملیات عفرین، که 30 دی ماه شروع شد، اعلام کرد طی دو هفته آن را تمام میکنند. اما بعد از گذشت 3-2 روز برای ارتش ترکیه مشخص شد که کار به این راحتی نیست و کردها این منطقه را به شدت تجهیز کردند، به این معنا که در این منطقه به صورت وسیعی استحکامات زیرزمینی، تونل و سنگر ایجاد کرده اند.
این است که ارتش ترکیه با مشکل برخورد کرد، ابتدا هم نیروهای ارتش آزاد ترکیه را فرستاد اما وقتی ملاحظه کرد که کاری از دست آنها برنمیآید، خودش وارد عمل شد. طبق وعده اولیه اردوغان، عملیات باید جمعه 13 دی ماه تمام میشد اما این نیروها هنوز در محدوده مناطق مرزی هستند. کمی وارد عمق شدند اما هیچ پیشرفت قابل ملاحظهای نداشتند. این امر نشان میدهد که عملیات عفرین بحثی طولانی خواهد بود و احتمالا به باتلاقی برای ترکها تبدیل شود.