آخرین خبر : نگاهي به زندگي رئيس فقيد خبرگان
تاریخ انتشار: 95/05/11 11:51
شرق/ عکس سياه و سفيد است. سه جوان و يک پيرمرد سالخورده روي صندليهايي فلزي نشستهاند. پشت سر آنها اين نوشته بزرگ بر ديوار به چشم ميآيد:«آيتالله مشکيني: ثواب مرگ بر آمريکا کمتر از صلوات نيست». هشتم مرداد امسال، ٩ سال از فوت آيتالله علياکبر فيض، معروف به مشکيني گذشت؛ سال ١٣٨٦ و در ٨٦سالگي؛ رئيس بلامنازع مجالس خبرگان از زمان تأسيس تا دوره سوم... .
آنچه از مشکيني بيشتر در ذهن مردم تداعي ميشود، حضورش پشت تريبون نمازهاي جمعه است، چه در قم و چه در تهران. گاهگاهي هم سخنرانيهاي او با مضامين اخلاقي از صداوسيما پخش ميشد. اين تصوير البته راوي بخشي از چهره آيتالله علي مشکيني است. او قبل از اينها از مؤسسان و البته دبير جامعه مدرسين حوزه علميه قم بوده است؛ يکي از دو تشکل اصولگراي مهم قم. تأسيس جامعه مدرسين به سال ١٣٤٠ بازميگردد که چهرههايي مانند آيات سيدعلي خامنهاي، ميرزاعلي مشکيني، محمدتقي مصباحيزدي، حسينعلي منتظري، سيدمحمد خامنهاي، احمد آذري قمي از مؤسسان آن به شمار ميروند. آيتالله احمد جنتي، دبير شوراي نگهبان و رئيس کنوني مجلس خبرگان هم يکي از چهرههاي اين تشکل محسوب ميشود. آيتالله مشکيني، از چهرههاي مبارز پيش از انقلاب بود که طعم بازداشت و تبعيد را هم چشيد. او پس از پيروزي انقلاب، در پستهاي مهمي حضور داشت. از آن جمله ميتوان به عضويت در خبرگان تدوين قانون اساسي؛ مسئول گزينش و اعزام قضات با حکم امام(ره) و رياست شوراي بازنگري قانون اساسي نام برد. مشکيني البته در کنار شهيد بهشتي از مؤسسان مدرسه حقاني هم به شمار ميرود. مدرسهاي که در ابتدا ميکوشيد نظامي نو در تعليمات حوزوي بنيان گذارد. اگرچه بعدا بسياري از شاگردان آن در پستهاي مختلف در جمهوري اسلامي و اغلب پستهاي قضائي و امنيتي مشغول به فعاليت شدند.
قانون اراضي شهري
آيتالله مشکيني يکي از تدوينکنندگان قانون اراضي شهري در سالهاي ابتدايي دهه ٦٠ است. بر مبناي اين قانون که مشتمل بر چند بند است، زمينهاي موات تعيين تکليف شده است که مالکيت بخشي از آنها را در اختيار دولت قرار ميدهد. با وجود آنکه تشکل متبوعش، يعني جامعه مدرسين به اين موضوع معترض است و اصل آن را خلاف شرع اسلام ميداند، اما او در قامت امامجمعه قم که حکم خود را دراينباره از امام دريافت کرده، يکتنه از اين موضوع حمايت ميکند. موسويتبريزي، دبيرکل مجمع محققين و مدرسين، دراينباره ميگويد: «شوراي انقلاب از آيتالله منتظري و آيتالله مشکيني خواسته بود درباره اراضي شهري و کشاورزي و تقسيم آن نظر بدهند و با نظر آيتالله بهشتي، آيتالله منتظري و آيتالله مشکيني قانوني تصويب شده بود که ظاهر اين قوانين با احکام اوليه اسلام سازگار نبود. من درباره اين قوانين از امام پرسيدم، ايشان فرمودند: «خلاف شرع است». گفتم: «اما قانون شده». گفتند: «به قانون عمل کنند»؛ يعني فتواي امام اين نبود و بعضي از آنها را خلاف شرع ميدانست، اما چون قانون شده بود، امام به اينها ارجاع داده و رد نکرده بودند». به روايت سايت تاريخ ايراني، روزنامه کيهان هم دراينباره در يازدهم اسفند ٥٨ مينويسد: «استاد رضا اصفهاني درباره جزوهاي که آيتالله مشکيني درباره اراضي و مسئله تقسيم آنها نوشتهاند، اظهار کرد: آيتالله مشکيني جزوهاي در زمينه اراضي و مسئله آنها نوشتند و آن را به آيتالله منتظري دادند که ايشان جزوه مورد نظر را ديدند و نظراتي هم دادند. همچنين جزوه مذکور را آقاي دکتر بهشتي هم ديدند و بعد اين جزوه نزد من فرستاده شد که من هم آن را ديدم و نظرم را دادم. بههرحال اين طرح با توجه به نظرات آقايان مذکور و نظر اينجانب به شوراي انقلاب تسليم شد و شوراي انقلاب هم آن را تصويب کرد». آيتالله مشکيني در قامت دبيرکلي جامعه مدرسين البته پاي تصميمات مهمي را هم امضا کرده است که برخي رسانههاي اصولگرا از آنها با عنوان امضاهاي طلايي ياد ميکنند. هشتم ارديبهشت سال ١٣٦١ جامعه مدرسين در بيانيهاي که نام آيتالله مشکيني پاي آن ديده ميشود، آيتالله کاظم شريعتمداري را از مرجعيت خلع ميکند.
مخالفت با بنيصدر
جامعه مدرسين همچنين قبل از برپايي ماجراي شريعتمداري، بارها مخالفت خود را با رياست جمهوري ابوالحسن بنيصدر اعلام کرده و در اولين انتخابات رياستجمهوري هم از جلالالدين فارسي حمايت کرده بود، نامزدي که بعد اعلام شد به دليل شائبه مليت خود (افغانستانيبودن) از دور رقابتها کنار رفت و جامعه باز هم از مرحوم حسن حبيبي حمايت کرده بود. جامعه درباره موضوع بنيصدر به روايت روزنامه جوان بعد از اعلام پيروزي او در انتخابات رياستجمهوري سال ٥٨، در نامهاي خطاب به امام مينويسد: «اميدواريم در روند کارها هرگز انحرافي از مسير اسلام و منافع ملت پيش نيايد، اما اگر خدايناکرده گامي برخلاف اصول انقلاب اسلامي که خونبهاي دههاهزار شهيد و ضامن منافع ملت است، برداشته شود، باز ملت بيدار طبق فرمان امام امت بهمنظور حفظ دستاوردهاي انقلاب خويش وظيفه خود را انجام خواهد داد. عاقبت و سلامت کامل آن مرجع بزرگ را از خداوند متعال مسئلت داريم». اين جامعه همچنين در مرداد سال ٦٠ در نامهاي به مجلس، خواستار طرح عدم کفايت سياسي بنيصدر ميشود و بعد از آن هم از رياستجمهوري آيتالله خامنهاي حمايت ميکند. آيتالله حتي از دستگيري فرزندش در ابتداي سالهاي پيروزي انقلاب؛ يعني ارديبهشت ٥٨ هم ابراز خرسندي کرده و ازکميتههاي انقلاب اسلامي ميخواهد در صورت اثبات جرم فرزندش، او را مجازات کنند.
حافظ مرگ بر ضد ولايت فقيه
آيتالله مشکيني از جمله چهرههايي است که از مدافعان شعار مرگ بر ضد ولايت فقيه محسوب ميشود، در همه روايتهايي که اين موضوع را بيان ميکنند، از فردي به نام حجتالاسلام صالحان نام برده ميشود، براي نمونه در گزارشي که سايت رجانيوز در همين زمينه نوشته است، به خاطرهاي از آيتالله مشکيني در يکي از خطبههاي نماز جمعه قم در تاريخ سال ١٣٦٩، اشاره شده است: «مرحوم آقاي فاکر بهعنوان سخنران پيش از خطبهها سخنراني کرده و سپس حضرت آيتالله مشکيني (رحمتالله عليه) براي خطبهها آمدند. هنگام خطبهها بنده در کنار حضرت آيتالله سيداحمد خاتمي و حضرت آيتالله سيدمحمد سعيدي (توليت فعلي آستانه مقدسه حضرت معصومه (سلامالله عليها) بودم؛ اينها را بهعنوان شاهد عرض ميکنم که بدانيد؛ مرحوم آيتالله مشکيني خطبه خواندند و فرمودند: «اين شعار مرگ بر آمريکا در دوران ظهور و حکومت امام عصر (عليهالسلام) نخواهد بود، چون آن روز ديگر آمريکايي نيست. (منظور ايشان از جهت استبداد و استکبار بود نه از نظر جغرافيا) آن روز ديگر شعار مرگ بر اسرائيل نخواهد بود، تنها شعاري که در زمان ظهور و حکومت حضرت بقيهالله الاعظم (ارواحنا لتراب مقدمه الفداء) هم باقي خواهد ماند، شعار «مرگ بر ضد ولايت فقيه» است». بعد ايشان اينگونه استدلال کرده و فرمودند: «چون امام عصر (عليه السلام)، افقه الفقها هستند».
آيتالله در دوره دوم خرداد
جامعه مدرسين درعينحال در انتخابات خرداد سال ٧٦ از نامزدي ناطقنوري حمايت ميکند، آن هم در برابر نامزدي آيتالله ريشهري که داماد آيتالله مشکيني محسوب ميشود. جامعه مدرسين زماني که بحث اصلاح قانون مطبوعات در مجلس ششم مطرح ميشود هم مخالفت خود را با اعلام بيانيهاي با امضاي آيتالله مشکيني مطرح ميکند. به روايت روزنامه جوان، همچنين جامعه مدرسين با مصوبه مجلس ششم در پيوستن ايران به کنوانسيون منع تبعيض عليه زنان با انتشار بيانيهاي مخالفت کرد و آن را نامشروع دانست. در سال ٨٣، آيتالله از جمله چهرههايي است که از اقدام شوراي نگهبان براي مجلس هفتم حمايت ميکند. خبرگزاري ايسنا به تاريخ ٢٢ خرداد ١٣٨٣ خطبههاي نماز جمعه قم آيتالله را منتشر کرده است. در متن خبر، به نقل از آيتالله آمده است: «آيتالله مشکيني بازگشايي مجلس هفتم را مورد اشاره قرار داد و افزود: بازگشايي مجلس هفتم را به خود مجلسيان که مورد اعتماد ميليونها مسلمان پايبند به دين و قانون قرار گرفتهاند و رهبر معظم انقلاب تبريک ميگويم و تشکر ويژه از حضرت بقيهالله(عج) دارم که وقتي هفت ماه پيش در شب قدر فرشتگان الهي ليست اسامي نمايندگان مجلس هفتم و نام و آدرس آنها را به حضرت دادند حضرت هم همه آنها را امضا کردند».
در قامت رياست
اما فرازي از زندگي آيتالله هم مربوط به خبرگان و دوره رياستش بر اين مجلس ميشود؛ رئيسي که رقيبي براي او وجود نداشت و فضاي خبرگان گويي به نوعي اجماع درباره رياست او بدل شده بود؛ درواقع نوعي رياست سنتي، اما يکي از مقاطع مهمي که آيتالله مشکيني در خبرگان تجربه کرده، مقطع ارتحال امام و انتخاب رهبر در سال ١٣٦٨ است. اگرچه هاشميرفسنجاني در آن روز تاريخي و آن جلسه تاريخي چهرهاي بلامنازع است، اما سخنان آيتالله مشکيني هم درخور توجه است که معمولا کمتر به آن پرداخته شده است. آيتالله مشکيني رياست آن جلسه را برعهده دارد. امام پيش از مرگ نامهاي را خطاب به رياست خبرگان نوشته که در آن تأکيد دارد که شرط مرجعيت براي رهبري ضرورت ندارد و مجتهد عادل کافي است. بعد از رأيگيري درباره رهبري آيتالله خامنهاي و اتمام آن، آيتالله مشکيني در سخناني در اينباره ميگويد: «خدا را هم شکر ميکنيم که ختم به خير شد و آخرش هم اميدوارم که رضايت حضرت بقيهالله را جلب کردهايم در اين قسمت. اميدوارم که اين قضيه پيش برود و مطلب از نظر اينکه دنياي امروز، ايشان را شناختهاند و ميفهمند که يک فرد لايقي که از ابتدا با اسلام و امام بوده و قابل سازش با استکبار نبوده، بالاخره اميد دشمنان ما با اين انتخاب به نظرم انشاءالله به نااميدي خواهد کشيد».
غسل آيتالله از سوي حاجمنصور ارضي
حال آيتالله در تيرماه سال ٨٦، وخيم و نگرانکننده اعلام شد و بهدنبال آن در بيمارستان بقيهالله تهران بستري شد و زير نظر پزشکان قرار گرفت. در نهايت اما روز هشتم مردادماه در همان بيمارستان درگذشت. پيکر آيتالله را حاجمنصور ارضي، از مداحان معروف تهران، غسل داده است. او در گفتوگويي در اين باره با روزنامه جوان گفته است: «... البته توفيق بود که از دفتر مقام معظم رهبري، آقاي محمديگلپايگاني توسط واسطهاي به من گفت بدن ايشان را تغسيل دهيد. بدن ايشان را به حسينيه فاطميون در خيابان مجاهدين آوردند. ايشان در اثر مريضي نحيف شده بودند. شاگردي هم داشتند که اسمش يادم رفته و بسيار مقيد بود که همه کارها درست انجام و همه مسائل کاملا رعايت شوند. بدن نازنين، مثل بلور و شيشه بود. آرام هم بدن را شستيم و غسل کرديم. عجيب بود، دست ايشان را که براي شستوشو بالا ميآورديم و کنار بدن قرار ميداديم، دست آرامآرام دوباره روي سينه برميگشت. ما علم کمي داريم، اما ديگران که علمي بالاتر از ما دارند، ميگويند بدن که خشک ميشود، به همان حالت ميماند ولي اين بدن نرم بود. بعضي از بدنها را که ميشوييم، سنگين هستند، اما ايشان کأنه با ما همراهي ميکرد. عده زيادي هم آنجا نبودند. چند نفر از فاميلها بودند. خيلي غريبانه. يادم هست مرحوم استاد خودم، آشيخ محمود نجفي را که ميشستيم، بالاي سرش قيامتي بود و خيلي گريهکن داشت. در ميان ائمه هم همينطور است، مثلا امام حسن(ع) زياد گريهکن ندارد، ولي امام حسين(ع) و امام موسيبنجعفر(ع)، زياد گريهکن دارند. انگار يک راه و يک رسم است. يک کسي هميشه بايد غريب باشد».
خبرگان پس از آيتالله
بعد از فوت آيتالله اما، پاي رقابت به خبرگان هم باز ميشود. اولين رقابت را هاشميرفسنجاني از جامعه روحانيت مبارز و احمد جنتي از جامعه مدرسين حوزه علميه قم کليد ميزنند. از اين پس ديگر فضاي رقابت بر خبرگان حاکم شده است؛ از ورود مرحوم مهدويکني و پررنگشدن رقابت بين او و هاشميرفسنجاني که البته با کنارهگيري هاشمي رقابت خاتمه مييابد، تا داغشدن رقابت بعد از مرگ آيتالله مهدويکني. بعد از مرگ مهدويکني، آيتالله محمد يزدي در رقابتي بيسابقه در خبرگان از هاشميرفسنجاني جلو ميزند و برنده ميشود. دوره چهارم بعد از فوت آيتالله مشکيني با رياست محمد يزدي بر خبرگان خاتمه يافت و دوره پنجم اما شديدترين رقابتها را از ابتدا تاکنون به خود ديد؛ از برگزاري انتخابات آن گرفته تا رقابتهاي دروني اين مجلس که در نهايت هم با راهيافتن آيتالله احمد جنتي بهعنوان نفر شانزدهم به مجلس و رياست او، رقابتهاي دروني خبرگان پايان يافت. احمد جنتي در سالگرد درگذشت آيتالله مشکيني در بيانيهاي که به همين منظور و از جايگاه رياست صادر کرده، همگان بهويژه اعضاي مجلس خبرگان رهبري را به مطالعه سيره نظري و عملي و شايستگيهاي علمي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اخلاقي مرحوم آيتالله مشکيني دعوت کرده و از خداوند خواسته است تا توفيق کسب معارف اهلبيت (عليهمالسلام) و پيمودن راه بزرگاني چون مرحوم آيتالله مشکيني (طاب ثراه) را عطا کند.