111 سال پیش در چنین روزی در سال 1284، در جریان نهضت مشروطه، در مسجد بازار تهران تشنج و درگیری ایجاد شد. پس از واقعهی فلک شدن تجّار تهران به دست حاکم شهر در 20 آذر 1284، قرار بر این شد که مردم روز بعد برای حل مشکل در مسجد بازار تهران جمع شوند. حضرات آیات: سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی و عدهی بسیاری از افراد سرشناس و مردم، در 21 آذر 1284 در مسجد شاه اجتماع کردند.
111 سال پیش در چنین روزی در سال 1284، در جریان نهضت مشروطه، در مسجد بازار تهران تشنج و درگیری ایجاد شد. پس از واقعهی فلک شدن تجّار تهران به دست حاکم شهر در 20 آذر 1284، قرار بر این شد که مردم روز بعد برای حل مشکل در مسجد بازار تهران جمع شوند. حضرات آیات: سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی و عدهی بسیاری از افراد سرشناس و مردم، در 21 آذر 1284 در مسجد شاه اجتماع کردند.
سید جمالُالدین واعظ به منظور آگاه ساختن مردم از واقعهی روز قبل، بر فراز منبر رفت و هنوز لحظاتی از سخنرانی او نگذشته بود که امام جمعه ـ دامادِ شاه ـ با بهانه کردن قسمتی از سخنان سید جمالالدین، با صدای بلند به اعتراض پرداخت و به اشارهی او تعدادی از گماشتگان با پایین کشیدن سید جمالالدین واعظ از منبر، با چوب و چماق بر سر مردم ریختند و جلسه را برهم زدند.
حادثهی مسجد بازار تأثیری عمیق در حرکات انقلابی مردم در آینده گذاشت و پس از ناکامی عینالدوله صدراعظم برای نزدیکی به بهبهانی و طباطبایی، «مهاجرت صغری» و هجرت به ری، در فردای آن روز روی داد و مسیر نهضت را به نقطهای حساس رساند.
*****
71 سال پیش در چنین روزی در سال 1324، حکومت خودمختار فرقهی دموکرات آذربایجان تشکیل شد. در گیرودار حضور نیروهای بیگانه در ایران، در جریان جنگ جهانی دوم و در زمان نخستوزیری محسن صدر ـ صَدرُالاَشراف ـ در نقاط مختلف کشور هرج و مرج بروز کرد که غائلهی آذربایجان از مهمترین آنها بود. این غائله این گونه آغاز شد که سید جعفر پیشهوری ـ نمایندهی اول تبریز در انتخابات دورهی چهارم مجلس شورای ملی ـ پس از رد شدن اعتبارنامهاش در مجلس در تیرماه 1323، به آذربایجان رفت.
وی سپس در تبریز فرقهی دموکرات را در شهریور 1324 تأسیس کرد و به ریاست آن برگزیده شد. مدتی بعد در 21 آذر 1324 مجلس شورای ملی آذربایجان تشکیل شد و حکومت خودمختار آذربایجان به پایتختی تبریز رسماً اعلام موجودیت کرد. این حرکت، مورد پشتیبانی نیروهای نظامی شوروی بود. حکومت آذربایجان به ریاست پیشهوری کابینه تشکیل داد و پادگان تبریز را در دست گرفت و به استخدام داوطلبان خدمت در قشون آذربایجان پرداخت.
حکومت خودمختار خلقالسّاعهی آذربایجان، همانگونه که با شتاب به وجود آمده بود، با شتاب از میان رفت و دقیقاً یک سال بعد در 21 آذر 1325، با ورود ارتش دولت مرکزی از تهران به سوی زنجان، میانه و سپس تبریز، سقوط کرد. سید جعفر پیشهوری نیز با عدهای از اعضای کابینهاش به شوروی گریخت. پیشهوری کمتر از یک سال بعد، در تیرماه 1326 در حادثهی رانندگی در اطراف باکو کشته شد.
*****
38 سال پیش در چنین روزی، در سال 1357، امام خمینی (ره) به مناسبت راهپیماییهای بزرگ تاسوعا و عاشورا، پیام مهمی صادر کردند. در روزهای تاسوعا و عاشورای 1399 هجری (19 و 20 آذر 1357)، راهپیماییهای بزرگی در تهران از سوی مردم انقلابی برگزار گردید. رهبر کبیر انقلاب اسلامی در فردای عاشورا، 21 آذر 1357، پیام مهمی صادر کردند و در آن پیام، راهپیماییهای دو روز گذشته را همهپرسی بزرگ ملت ایران بر ضد رژیم شاه نامیدند.
حضرت امام در بخشی از پیام خود فرمودند: «به عموم ملت شجاع ایران صمیمانه درود میفرستم. شما مردم عظیمالشأن با ارادهی آهنین خود و با شعارهای زنده و تعیینکننده به جهانیان ثابت کردید که شاه را نمیخواهید. من همزمان با راهپیمایی بزرگ شما، در پیامی به تهران، به دولتهای دنیا اعلام نمودم که رفراندوم این دو روز برای هیچکس ابهامی باقی نگذاشت که ملت، شاه را نمیخواهد و عدم رسمیت او را با اکثریت قاطع قریب به اتفاق اعلام کرد».
*****
96 سال پیش در چنین روزی در سال 1299، سلیم نیساری ـ ادیب و پژوهشگر ـ به دنیا آمد. سلیم نیساری در 21 آذر 1299 در تبریز متولد شد. بعد از گذراندن دورهی تحصیلات ابتدایی و متوسطه و کسب رتبهی اول در امتحان نهایی دانشسرای تبریز، برای ادامهی تحصیل به تهران آمد.
در تهران موفق به دریافت دانشنامهی لیسانس در رشتهی ادبیات فارسی و علوم تربیتی شد. پس از مدتی در ادبیات فارسی دانشنامهی دکتری گرفت. دکتر سلیم نیساری در سال 1329 برای ادامهی تحصیل به اروپا رفت. از دانشگاه لندن دانشنامهی فوق لیسانس گرفت. سپس از دانشگاه ایندیانای آمریکا در رشتهی علوم تربیتی و زبانشناسی دانشنامهی دکتری گرفت. دکتر نیساری در بازگشت به میهن، در سال 1333 ضمن تدریس، معاونت دانشکدهی ادبیات دانشکدهی شیراز را به عهده گرفت.
در این زمان، «تاریخ فرهنگ ایران»، «کلیات روش تدریس» و «روش آموزش زبان فارسی در دبستان»، از جمله عناوینی بود که تدریس آن را بر عهده داشت. دکتر سلیم نیساری در 1344 به مرتبهی استادی رسید و در دانشگاه تهران در دانشکدهی علوم تربیتی تدریس دروسی چون: «مبانی آموزش و پرورش»، «آموزش مقدمات خواندن و نوشتن» و «آیین بررسی و گزارشنویسی» و «روش تحقیق» را بر عهده گرفت. وی همچنین در کار پژوهش نُسَخ خطی متون کهن فارسی، از بزرگان این فن به شمار میرود.
کتاب «نسخههای خطی حافظ» از جمله کارهای ماندگار اوست که بر اساس نسخههای سدهی نهم هجری گرد آمده است. این پژوهندهی زبان و ادب فارسی، کتاب فارسی اول دبستان را سالها پیش، بر پایهی «دارا وُ سارا و دوستان»، طرحریزی کرده است. استاد دکتر سلیم نیساری ـ ادیب، نسخهپژوه و بنیانگذار کتاب فارسی اول دبستان ـ امروز 96 ساله شد.
*****
1 سال پیش در چنین روزی در سال 1394، استاد احمد منزوی ـ کتابشناس، نسخهپژوه و از مفاخر فرهنگی ایران ـ درگذشت. احمد منزوی در سال 1302 در شهر سامره در عراق به دنیا آمد.
پدرش شیخ آقا بزرگ تهرانی، از علمایی بود که افزون بر استادی در فقه و اصول، در علوم حدیث و نیز تاریخ شیعه تسلطی کمنظیر داشت و ارجمندترین دائرهالمعارف کتابشناسی شیعه ـ الذریعه ـ فراورد 70 سال کوششهای پیگیر اوست. برادر بزرگش ـ دکتر علینقی منزوی ـ نیز افزون بر استادی در فلسفه و ادبیات و تألیف و ترجمهی دهها کتاب و مقاله در رشتههای گوناگون، برای نخستین بار در ایران فهرستی از نسخ خطی تألیف کرد که در آن، شیوهی فهرستنویسی سنتی را با شیوههای جدید تلفیق کرد.
احمد منزوی در دوازده سالگی همراه خانواده به نجف اشرف رفت و تحصیلات مقدماتی را در مدرسهی ایرانیان و در محضر عمویش آقامحمدابراهیم و شاگردان پدر به انجام رساند و زیر نظر پدر و برادر آموزشهای نخستین را در رشتهی کتابشناسی ـ به شیوهی عملی ـ فراگرفت. در اوائل دههی 20 به تهران آمد و پس از دریافت گواهینامهی دیپلم از دارالفنون، در دانشکدهی معقول و منقول (الهیات کنونی) به ادامهی تحصیل پرداخت و مدرک لیسانس را که به دست آورد، به عنوان دبیر به استخدام وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش فعلی) درآمد. در سال 1329 در تهران ضمن ادامهی کار تدریس در دبیرستان، در کار فهرستنویسی و نیز آمادهسازی «ذریعه» (کتاب عظیم شیخ آقابزرگ) برای چاپ و انتشار، به پدر و برادرش کمک میکرد.
احمد منزوی پس از کودتای 28 مرداد 32، به دلیل همکاری با گروههای چپ، دستگیر گردید و راهی زندان قصر شد. نزدیک یک سال از عمر خود را در حبس گذراند و سرانجام با وساطت آقا شیخ بهاءالدین نوری ـ از علمای متنفذ تهران ـ آزاد شد. منزوی پس از رهایی از حبس، در کنار کار دبیری، در تألیف 6 مجلد از فهرست کتابخانهی مجلس شورا و 9 مجلد از فهرست کتابخانه و موزهی ملک مشارکت داشت. در سال 1356، با رنجشی که از اوضاع اجتماعی داشت، بار سفر بربست و به افغانستان و سپس پاکستان رفت. در اسلامآباد پاکستان از سوی مرکز تحقیقات فارسی دعوت به کار شد و طی 14 سال همکاری با آن مرکز، کارهای سترگی را به انجام رسانید؛ همچون: «تألیف کتاب فهرست مشترک نسخههای خطی فارسی»، در معرفی بیش از 52 هزار نسخهی خطی فارسی در رشتههای گوناگون در کتابخانههای دولتی و خصوصی و خانقاهی پاکستان، «آموزش علاقهمندان به فهرستنویسی و اعزام آنان برای تهیهی شناسنامهی نسخههای خطی». از میان اینان «سید عارف نوشاهی» اکنون خود در عرصهی کتابشناسی از نامداران است. همچنین تألیف «فهرست نسخههای خطی کتابخانهی گنجبخش» در 4 مجلد بزرگ و «فهرست نسخههای خطی سعدی در پاکستان»، و «نظارت بر تألیف و تصحیح کتب متعدد».
استاد احمد منزوی در سال 1369 به ایران بازگشت و در «مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی» به کار مشغول شد و تا پایان عمر کتابهای ارزشمند دیگری تألیف کرد؛ از آن میان: «فهرسالفهارس» یا فهرستِ فهرستها یا فهرستوارهی کلیهی کتابهای فارسی که با استفاده از میلیونها برگه تدوین شد.
استاد منزوی در سه دههی آخر عمر، بارها مورد تقدیر قرار گرفت و برایش مراسم بزرگداشت برگزار کردند و جوائزی به وی اعطا شد که البته در برابر خدمات او به فرهنگ ایران و رنجهایی که در این عرصه برد یا بر وی تحمیل شد، ناچیز بود. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استاد احمد منزوی را به عنوان یکی از مفاخر فرهنگی ایران معرفی کرده است. استاد احمد منزوی ـ کتابشناس، نسخهپژوه و از مفاخر فرهنگی ایران ـ در 21 آذر 1394 در تهران درگذشت و در قطعهی نامآوران آرامگاه بهشت زهرا در خاک آرمید.
*****
116 سال پیش در چنین روزی در سال 1279: نخستین خودرو به ایران وارد شد. این خودرو در زمان مظفرالدین شاه قاجار از کارخانهی فرانسوی رنو خریداری شده بود.
*****
91 سال پیش در چنین روزی در سال 1304: مجلس مؤسسان با تغيير 4 اصل از متمم قانون اساسي، سلطنت ایران را به رضا خان و اعقاب ذکور وي تفويض كرد.
*****
65 سال پیش، در چنین روزی، 1330: آیتالله کاشانی، برای تأیید دکتر مصدق، اجتماع بزرگی در تهران برپا ساخت.