*****
130 سال پیش در چنین روزی در سال 1265، میرزا غلامرضا اصفهانی ـ از خوشنویسان برجستهی ایران ـ درگذشت. میرزا غلامرضا اصفهانی در سال 1210 در تهران به دنیا آمد. وی به دنبال خوابی که در آن امام علی علیهالسلام او را به مشق خط تشویق فرمودند، نزد میر سید علی تهرانی به یادگیری خوشنویسی پرداخت، تا جایی که در 9 سالگی به حُسن خط نامی شد. میرزا غلامرضا در جوانی به دربار محمد شاه قاجار راه یافت و پس از مرگ محمد شاه، مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت. این خوشنویس چیرهدست در طول عمر نه چندان بلندش آثاری آفرید که برخی از آنها در شمار آثار ملّی کشور ثبت شدهاند.
*****
130 سال پیش در چنین روزی در سال 1265، میرزا غلامرضا اصفهانی ـ از خوشنویسان برجستهی ایران ـ درگذشت. میرزا غلامرضا اصفهانی در سال 1210 در تهران به دنیا آمد. وی به دنبال خوابی که در آن امام علی علیهالسلام او را به مشق خط تشویق فرمودند، نزد میر سید علی تهرانی به یادگیری خوشنویسی پرداخت، تا جایی که در 9 سالگی به حُسن خط نامی شد. میرزا غلامرضا در جوانی به دربار محمد شاه قاجار راه یافت و پس از مرگ محمد شاه، مورد توجه ناصرالدین شاه قرار گرفت. این خوشنویس چیرهدست در طول عمر نه چندان بلندش آثاری آفرید که برخی از آنها در شمار آثار ملّی کشور ثبت شدهاند.
کتیبهها، قطعات و سیاهمشقهای میرزا غلامرضا در صدر آثار خطوط نستعلیق و شکستهنستعلیق به شمار میآیند. از بهترین نمونههای کتیبهنویسی میرزا، کتیبههای مدرسهی سپهسالار (مدرسهی عالی شهید مطهری فعلی) در میدان بهارستان تهران است. میرزا غلامرضا اصفهانی ـ خوشنویس نامدار ـ در 10 دی 1265 در تهران درگذشت و در باغ میرزا حسین خان سپهسالار در چشمه علی شهر ری به خاک سپرده شد.
*****
105 سال پیش در چنین روزی در سال 1290، ثقهالاسلام میرزا علی آقا تبریزی، توسط نیروهای متجاوز روس به شهادت رسید. میرزا علی آقا تبریزی معروف به ثقهالاسلام تبریزی در سال 1239 در تبریز زاده شد. در 23 سالگی راهی عتبات عالیات گردید و در محضر آیات عظام: محمدحسین فاضل اردکانی، میرزا حبیبالله رشتی و شیخ زینالعابدین مازندرانی، در تکمیل معارف اسلامی کوشید تا به مقام اجتهاد رسید.
ثقهالاسلام تبریزی پس از 8 سال به تبریز بازگشت و با نطق و موعظه به هدایت افکار مردم پرداخت. پس از استقرار نظام مشروطه و پایان یافتن دورهی استبداد صغیر در ایران، روسیه که حامی استبداد بود، برای بر هم زدن نظام مشروطه به دنبال بهانه بود. استخدام مورگان شوستر آمریکایی توسط مجلس شورای ملی برای خزانهداری کل کشور، بهانه به دست روسها داد. آنان در اولتیماتوم شدیدی، خواهان اخراج شوستر شدند.
در این زمان میان مجلس و دولت بر سر این اولتیماتوم بحثهای زیادی درگرفت. در این اوضاع، نیروهای روسیه بخشی از مناطق غرب و شمال ایران را به اشغال خود درآورده بودند. با ورود سپاهیان روس به تبریز، بسیاری از مردم به دست آنان کشته شدند. سرانجام روسها ثقهالاسلام تبریزی را هم دستگیر کردند. روسها از ثقهالاسلام خواستند مجاهدان تبریزی را آغازگر جنگ و کشتار معرفی کند، اما او به این درخواست با شدت پاسخ رد داد. درنتیجه روسها، ثقهالاسلام تبریزی را یک روز پس از دستگیریاش، در 10 دی 1290 به شهادت رساندند.
*****
37 سال پیش در چنین روزی در سال 1358، سید جواد بدیعزاده ـ خواننده و نواساز موسیقی دستگاهی ایران ـ درگذشت.سید جواد بدیعزاده در سال 1281 در تهران زاده شد. پدرش ـ آقا سید رضا بدیع کاشانی ـ ملقب به بدیعُالمتکلمین، از مشروطهخواهان روشناندیش عصر خود بود. او فرزندش را غالباً به مجالس وعظ و روضهخوانی میبُرد تا با شیوهی آوازخوانی مذهبی و تعزیهخوانی آشنا شود. سید جواد ردیفهای موسیقی دستگاهی را هم نزد پدر فراگرفت و از دایی خود ـ میرزا یحیی سیدُالواعظین ـ نیز رموز خوانندگی را آموخت. استاد بدیعزاده با افتتاح رادیو ایران در سال 1319، به جمع هنرمندان آن پیوست و همراه با استادان بزرگ دیگر، آثار ماندگاری را در موسیقی ایرانی پدید آورد.
استاد بدیعزاده در سال 1304 که کمپانی انگلیسی صفحه پُرکُنی هیز مَسترز وُیس نمایندهی خود را برای ضبط صفحه به ایران فرستاد، به عنوان نخستین خوانندهی مرد، به ضبط صفحه پرداخت. استاد جواد بدیعزاده افزون بر ترانهی «خزان عشق» که بسیاری آن را با نام «شد خزان» میشناسند، و آثار جدّی دیگر، ترانههای نیمهجدّی و فکاهی هم دارد که برای نخستین بار او آنها را اجرا کرده است، از آن میان؛ «آقایان یکی یه پول خروس» را که سید غلامرضا روحانی سروده و اسماعیل مهرتاش ساخته است. استاد سید جواد بدیعزاده ـ خواننده و نواساز موسیقی دستگاهی ایران ـ در 10 دی 1358 در 77 سالگی در تهران درگذشت.
*****
22 سال پیش در چنین روزی در سال 1373، رُقَیّه چهرهآزاد ـ از هنرپیشگان پيشكسوت تئاتر و سینمای ایران ـ درگذشت.رقیه چهرهآزاد در سال 1286 در تهران به دنیا آمد. او فعالیت هنری خود را از سال 1310 با بازی در تئاتر آغاز کرد.
در سال 1341 از انجمن دوستداران تئاتر، به مناسبت روز جهانی تئاتر، دیپلم افتخار دریافت کرد. چهرهآزاد را بیشتر به سبب بازی ساده و اثرگذارش در فیلم «مادر» اثر زندهیاد علی حاتمی به یاد میآوریم.
او نقش «مادر» را در این فیلم، در 82 سالگی بازی کرد و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را در هشتمین جشنوارهی فیلم فجر در سال 1368 برای همین نقش از آنِ خود کرد. رُقیّه چهرهآزاد ـ هنرپیشهی پیشکسوت تئاتر و سینمای ایران ـ در 10دی 1373 در 87 سالگی در تهران درگذشت و در قطعهی هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
*****
94 سال پیش در چنین روزی در سال 1301: «روزنامهی کوشش» به مدیریت شکرالله خان صفوی در تهران انتشار یافت.
*****
93 سال پیش در چنین روزی در سال 1302: ژنرال وستداهلِ سوئدی برکنار شد و امور نظمیهی تهران موقتاً به میرزا محمد خان امیر اقتدار (امیر لشکر) حاکم نظامی تهران محوّل گردید. وستداهل سوئدی از 1291 ریاست نظمیه را بر عهده داشت.
*****
16 سال پیش در چنین روزی در سال 1379: بنایی متعلق به «مادها» در نزدیکی تهران شناسایی شد. «مادها» نخستین فرمانروایان ایران با سپاه و تشکیلاتی منسجم بودند که حدوداً میان 2700 تا 2500 سال پیش از میلاد، بر سرزمینهای ایرانیآن روزگار فرمان راندند.
پژوهش و تنظیم: آرش امجدی