امروز یازدهم دی ماه 1395 خورشیدی، برابر است با اول ربیعالثانی 1438 هجری قمری و سی و یکم دسامبر 2016 میلادی.
*****
141 سال پیش در چنین روزی در سال 1875 میلادی، آرتور کریستن سن ـ شرقشناس برجستهی دانمارکی ـ به دنیا آمد. آرتور کریستن سن در 31 دسامبر 1875 در کپنهاک پایتخت دانمارک زاده شد. او در دوران تحصیل پیش از دانشگاه، به زبانشناسی و مشرقزمین علاقهمند گردید و پس از یادگیری زبان فرانسه و لاتین و تاریخ، به آموختن زبانهای فارسی، عربی، سانسکریت و ترکی پرداخت. کریستن سن پس از پایان تحصیلات دانشگاهی، به کتابخانههای لندن، پاریس، اسپانیا و دیگر جایها سفر کرد و برای نخستین بار، با بناها و آثار تمدن شرق و اسلامی در اسپانیا رو به رو شد. او در سال 1914 به ایران آمد و دربارهی فرهنگ، دین و زبان ایران، به تحقیق و نگارش پرداخت. حاصل این سفر و سفرهای بعد او به ایران، کتابها و آثاری است که در زمینهی تاریخ و فرهنگ ایران نوشته است
امروز یازدهم دی ماه 1395 خورشیدی، برابر است با اول ربیعالثانی 1438 هجری قمری و سی و یکم دسامبر 2016 میلادی.
*****
141 سال پیش در چنین روزی در سال 1875 میلادی، آرتور کریستن سن ـ شرقشناس برجستهی دانمارکی ـ به دنیا آمد. آرتور کریستن سن در 31 دسامبر 1875 در کپنهاک پایتخت دانمارک زاده شد. او در دوران تحصیل پیش از دانشگاه، به زبانشناسی و مشرقزمین علاقهمند گردید و پس از یادگیری زبان فرانسه و لاتین و تاریخ، به آموختن زبانهای فارسی، عربی، سانسکریت و ترکی پرداخت. کریستن سن پس از پایان تحصیلات دانشگاهی، به کتابخانههای لندن، پاریس، اسپانیا و دیگر جایها سفر کرد و برای نخستین بار، با بناها و آثار تمدن شرق و اسلامی در اسپانیا رو به رو شد. او در سال 1914 به ایران آمد و دربارهی فرهنگ، دین و زبان ایران، به تحقیق و نگارش پرداخت. حاصل این سفر و سفرهای بعد او به ایران، کتابها و آثاری است که در زمینهی تاریخ و فرهنگ ایران نوشته است.
از کریستن سن بیش از 300 کتاب، رساله و مقاله بر جای مانده که پرآوازهترین آنها، «ایران در زمان ساسانیان» است که هنوز هم پس از چند دهه مرجع قابل اعتمادی به شمار میرود. «ایران در زمان ساسانیان» آرتور کریستن سن را غلامرضا رشید یاسمی در 1314 به فارسی برگردانده است. پروفسور آرتور کریستن سن ـ خاورشناس نامدار ـ در 1945 میلادی، در 70 سالگی، پس از نزدیک به نیم قرن تحقیق پیرامون تاریخ و فرهنگ ایران، درگذشت.
*****
102 سال پیش در چنین روزی در سال 1293، سپاه عثمانی به خاک ایران تجاوز کرد. پس از شروع جنگ جهانی اول، دولت ایران برای برکنار ماندن از آسیبهای جنگ، اعلام بیطرفی کرد، اما این اقدام ایران، از طرف دو گروه متخاصم یعنی «متفقین» و «متحدین» رعایت نگردید و هرکدام به نحوی به خاک ایران یورش آوردند. در این میان، سپاه عثمانی در 11 دی 1293 به خاک ایران تجاوز کرد و شهرهای اورمیه و تبریز را به تصرف درآورده به سمت شمال ایران پیشروی کرد.
پس از تجاوز عثمانی، دولت روسیه نیز نیروهای خود را به ایران وارد کرد و بر سر تصرف آذربایجان، جنگ شدیدی میان نیروهای روسیه و عثمانی درگرفت. در این نبرد سهمگین شمار زیادی از مردم آذربایجان کشته و زخمی شدند و اموال آنان به غارت رفت. سرانجام نیروهای روس بر سپاه عثمانی پیروز شدند. عثمانیها عقبنشینی کردند و روسها منطقهی آذربایجان را به تصرف درآوردند. در این حال با ورود انگلیسیها به خاک ایران، خاک این مرز و بوم عملاً به یکی از جبهههای جنگ جهانی تبدیل شد و این رویداد، حاصلی جز قحط و قتل و غارت برای مردم ایران در پی نداشت.
*****
89 سال پیش در چنین روزی در سال 1306، مجلس شورای ملی مادهای را به «نظامنامهی اتومبیلرانی» افزود. این مادهی الحاقیه، به پیشنهاد وزارت داخله و برای جلوگیری از تلفات وارده از بیمبالاتی رانندگان اتومبیل ارائه شده و در آن انواع تخلّفها تعیین گردیده و مجازاتهایی برای تنبیه رانندگان متخلّف در نظر گرفته شده است. این ماده در 11 دی 1306 از سوی مجلس شورای ملّی به تصویب رسید.
لازم به توضیح است که در سالهای دور در شهر تهران، درشکه، کالسکه، واگن اسبی، قاطر و الاغ، از جمله وسایل نقلیهی عمومی و خصوصی به شمار میرفتند. واگنهای اسبی دارای اتاقهای چرخدار بودند و توسط دو رأس اسب، روی ریل راه آهن حرکت میکردند. دست کم 50 نفر نشسته و ایستاده، میتوانستند از این واگنها استفاده کنند. همهی خطوط حمل و نقل عمومی هم، به محلهی بازار ختم میشد. همزمان با فعالیت ماشین دودی، کالسکهی بخار یا اتومبیل نیز، در حدود سال 1283 به تهران آمد. گفتهاند نخستین اتومبیل تهران متعلق به مظفرُالدین شاه قاجار بود که توسط یک رانندهی فرانسوی هدایت میشد.
*****
79 سال پیش در چنین روزی در سال 1316، یوسف اعتصامی ـ نویسنده، ناشر و مترجم ـ درگذشت. یوسف اعتصامی (اعتصامالملک آشتیانی)، در سال 1253 در تبریز به دنیا آمد. او فرزند رئیس کل دارایی آذربایجان ـ ابراهیم اعتصامُالملک ـ و پدر شاعر نامدار معاصر ـ پروین اعتصامی ـ بود. یوسف اعتصامی در اواخر دههی 1270 نخستین چاپخانهی حروفی تبریز را دائر کرد. در دورهی دوم، از 1288 تا 1290 از سوی تبریز و در دورهی سوم از 1293 تا 1294 از تهران به وکالت مجلس شورای ملی برگزیده شد. در 1289 «مجلهی بهار» را تأسیس کرد و در مقاطع مختلف، ریاست کتابخانهی سلطنتی، دارالتألیف وزارت معارف و کتابخانهی مجلس را بر عهده داشت.
یوسف اعتصامی نزدیک به 40 جلد کتاب را نیز به فارسی برگردانده است، از آن میان: «تیرهبختانِ» ویکتور هوگو، «خدعه و عشقِ» فردریک شیلر و «سفینهی غواصه»ی ژول ورن. یوسف اعتصامی ـ نویسنده، ناشر و مترجم ـ در 11 دی 1316 درگذشت.
*****
5 سال پیش در چنین روزی در سال 1390، استاد ابوالفضل نظمپرور ـ معروفترین سازندهی قلم تراش خوشنویسی ـ درگذشت. استاد ابوالفضل نظمپرور، فرزند کربلایی باقر، در سال 1305 در بندر انزلی به دنیا آمد. وی ابتدا به مدت 2 سال نزد استاد چلنگری رموز تعمیر سلاح کمری و تفنگ دولول و قفلسازی را فراگرفت. سپس به مدت 6 ماه نزد استاد فتحعلی، چاقوسازی را آموخت.
آنگاه در زنجان مغازهای اجاره کرد و به کار چاقوسازی مشغول گردید. استاد نظمپرور در 20 سالگی به تهران آمد و نزد اکبر آقا شمشیرساز، در مدت یک سال هنرش را تکمیل کرد. او نخستین قلمتراش 2 تیغه را برای مرحوم محمدولیِ کیمیاقلم ـ از خوشنویشان آن زمان ـ ساخت، اما خوب از آب درنیامد. این بار قلمتراش دیگری ساخت و در آبکاری آن دقت بیشتری به کار برد که بسیار خوب از کار درآمد. بیدرنگ کیمیاقلم ساخت 4 قلمتراش را به او سفارش داد. آنگاه استادان نامدار خوشنویسی چون ابراهیم بوذری و حسن زرینخط نیز به او سفارش ساخت دادند.
ابوالفضل نظمپرور به تدریج به یکی از قلمتراشسازان یگانه تبدیل شد. در اندک مدتی شهرت استاد به جایی رسید که از کشورهایی مانند مصر، عراق و ترکیه تقاضا برای ساخت آثار او اعلام گردید. طراحی نقوش ابداعی در باربند قلمتراشها مانند سر طوطی، ماهی، عقاب و کبوتر، زینت پشت تیغهها، ظرافت دَم قلمتراش و انتخاب و به کارگیری ماهرانه از موادی نظیر طلا، نقره، استیل، ورشو، صدف، عاج و شاخ در دستهی قلمتراشها نشان از درک و نگرش هنرمندانهی عمیق استاد نظمپرور دارد. ظرافت و استحکام قلمتراشهای ساخت دست این استاد چیرهدست، تمایل مجموعهداران و موزهها را به جمعآوری و نگهداری آثارش سبب شده بود. استاد، قلمتراشهای خود را با عنوان «نظمپرور» و نشان سه ستاره (***) امضا میکرد. استاد ابوالفضل نظمپرور ـ سازندهی یگانهی قلمتراش خوشنویسی ـ در 11 دی 1390 در 85 سالگی بدرود زندگی گفت.
*****
4 سال پیش در چنین روزی در سال 1391، مرتضی ثاقبفر ـ جامعهشناس، نویسنده، مترجم و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران ـ درگذشت. مرتضی ثاقبفر در سال 1321 در تهران به دنیا آمد. وی تحصیلات خود را تا پایان متوسطه در زادگاهش گذراند. ثاقبفر از مترجمان فعال ایران معاصر در حوزهی ایرانشناسی به شمار میآید. برگردان شماری از مهمترین منابع و مراجع اصلی در زمینهی هخامشیپژوهی از کارهای اوست. این مترجم پرکار ترجمه را از سال ۱۳۵۶ با ترجمهی کتاب «جامعهشناسی و فلسفه»ی امیل دورکِیم رسماً آغاز کرد و سال بعد برای ادامهی تحصیل به دانشگاه رنه دکارت در پاریس رفت.
در آغاز جنگ عراق علیه ایران در سال ۱۳۵۹، به کارشناسی ارشد بسنده کرد و دکتری را رها کرد و به کشور بازگشت. در این زمان کتاب «آگاهی آریایی» را که نخستین اثر تألیفیاش در حوزهی فرهنگ ایران است، نوشت. در سال ۱۳۶۴ دومین اثر خود؛ «شاهنامه و فلسفهی تاریخ ایران» را نوشت. در سالهای بعد به همکاری با احمد بیرشک در دانشنامهی بزرگ فارسی پرداخت. در دههی 70 کار در مجلهی «دانشمند» و «نگاه نو» را آغاز کرد. سپس بیشتر به ترجمه در زمینهی تاریخ ایران باستان به ویژه دوران هخامنشی پرداخت.
از تاقبفر بیش از ۱۰۰ جلد کتاب ـ تألیف و ترجمه ـ منتشر شده که بسیاری از آنها جزء کتابهای مرجع در حوزهی جامعهشناسی و تاریخ و فرهنگ ایران به شمار میآیند. «بنبستهای جامعهشناسی»، «سرشت فرمانروایی در ایران»، تاریخ هخامنشیان (14 جلد)، امپراتوری ایران اثر دان ناردو، ایران باستان (یوزف ویسه هوفر)، هخامنشیان (آملی کورت)، تاریخ ایران کمبریج (۵ جلد)، ایران دورهی پهلوی (لنچوفسکی)، رضا شاه و شکلگیری ایران نوین (استفانی کرونین)، کوروش بزرگ (ژراژ ایسرائل)، شاهنشاهی ساسانی اثر تورج دریایی، شاهنشاهی اشکانی (یوزف ولسکی) و شاهنشاهی هخامنشی (جیمز امانوئل کوک) را وی به فارسی برگردانده است. مرتضی ثاقبفر به سبب ترجمهی کتاب 15 جلدی «یونانیان و بربرها» تألیف امیرمهدی بدیع، جایزهی کتاب سال را دریافت کرده است. همچنین 8 جلد از مجموعهی 14 جلدی «تاریخ هخامنشیان» هم با ترجمهی او منتشر شده است. مرتضی ثاقبفر ـ جامعهشناس، نویسنده، مترجم و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران ـ در 11دی 1391 به علت ایست مغزی درگذشت.
*****
117 سال پیش در چنین روزی در سال 1278: اولین وامگیری ایران از روسیه، در زمان مظفرالدین شاه قاجار به انجام رسید.*****
56 سال پیش در چنین روزی در سال 1339: به دنبال استعفای دستهجمعی نمایندگان مجلس، دستور تجدید انتخابات مجلس شورای ملی در تهران صادر شد.
*****
45 سال پیش در چنین روزی در سال 1350: دولت عراق حوزهی علمیهی نجف اشرف را تعطیل کرد و شماری از علما را به ایران فرستاد.
پژوهش و تنظیم: آرش امجدی