زنده باد ولایت* Feline Immunodeficiency Virus یا به اختصار FIV اولین بار در یک گربه دانی در کالیفرنیا جدا شد ولی از سال 1960 گزارشاتی از این بیماری ارسال شده است. عامل ایجاد کننده بیماری یک لنتی ویروس (Lentivirus) از زیر خانواده رتروویروس ها (Retrovirus) می باشد. این ویروس قرابت آنتی ژنی با HIV ندارد و در انسان بیماری ایجاد نمیکند و از نظر بهداشت عمومی نگران کننده نیست. بیماری در گربه های اهلی و وحشی، شیر، ببر، پلنگ و جگوار گزارش شده است.
این بیماری به صورت یک عفونت پیش رونده است که برای تمام عمر در بدن باقی خواهد ماند. در نهایت عامل بیماری باعث ضعف کامل سیستم ایمنی بدن میشود و متعاقب آن کاهش وزن، عفونت های مزمن، عفونت های فرصت طلب، افزایش ریسک سرطان و در نهایت مرگ رخ میدهد که ممکن است در ادامه روند بیماری باشد و یا اینکه در اثر ابتلا به بیماریهای ثانویه رخ دهد.
شیوع ایدز در گربه ها
این بیماری در میان تمام گربه های دنیا گسترده می باشد. در حیواناتی که در منزل نگهداری میشوند و یا آنها که تنها زندگی میکنند و بخصوص در نرهای اخته شده (عقیم شده) کمتر دیده می شود. در محل نگهداری گربه ها و جاهایی که مکان های بهداشتی دارند نیز شیوع کم می باشد. شیوع در حیوانات ولگرد و در کشور هایی که تعداد حیوانات ولگرد کنترل شده میباشند (مثل آمریکا) 4 تا 24 درصد و در کشورهایی که جمعیت حیوانات ولگرد کنترل شده نیست (مثل ایتالیا و ایران) 25 تا 35 درصد می باشد.
در نر های بالغ، شایع تر میباشد چرا که مهمترین راه انتقال از طریق زخم های ناشی از گاز گرفتن است که در گربه ها بسیار شایع است. هنگامی که گربه های نر بالغ برای تعیین قلمرو نزاع میکنند بر روی بدن زخم ایجاد میشود که حیوان برای التیام آن زخم را میلیسد و بدین ترتیب محیط برای رشد باکتری های بی هوازی و باکتری پاستورلا (Pasteurella) که حزو فلور طبیعی بزاق جاندار است فراهم میشود و عفونت در فضای زیر جلد منتشر می شود.
ویروس پنج تحت گونه (SubType) دارد که از A تا E طبقه بندی میشوند و تمام آنها قدرت بیماری زایی دارند و از نظر آنتی ژنی کاملاً با یکدیگر متفاوت می باشند. لنتی ویروسها اساساً قدرت فرار کردن و گمراه کردن سیستم ایمنی بدن را دارند که این مساله یکی از مهمترین مشکلات می باشد.
بیماری از 2ماهگی تا 18 سالگی گزارش شده است. انتقال از طریق عمودی از مادر به فرزند هنوز مشکوک میباشد زیرا به صورت طبیعی گزارش نشده است ولی به صورت آزمایشگاهی انجام شده است. نر های بالغ 3 تا 4 برابر ماده ها به این ویروس مبتلا می شوند. ماده ها هم اکثراً در حین جفتگیری مبتلا میشوند ولی وجود ویروس در ترشحات جنسی گزارش نشده و به اثبات نرسیده است. گربه های پر خطر (High Risk) نرهای بالغ عقیم نشدهای هستند که به بیرون از منزل دسترسی دارند و گربه هایی که در مکان های متراکم و در شلتر (Shelter) نگهداری می شوند.
انتقال از طریق ظروف آب و غذا بعید به نظر میرسد زیرا ویروس زود از بین می رود. در شرایط آزمایشگاهی انتقال از طریق مخاطات و همچنین انتقال خون دیده شده است.
پاتوژنر و روند گسترش بیماری
ویروس به شکل اولیه تمایل زیادی به لنفوسیت ها، ماکروفاژها، غدد بزاقی و سیستم عصبی دارد. اثر ویروس بر روی لنفوسیت های T کمکی (T-Helper) به این صورت است که بر روی گیرنده های +CD4 مینشیند و علاوه بر تخریب گیرنده، ژنوم خود را نیز وارد لنفوسیت می کند. به این طریق هم با تکثیر ویروس در داخل لنفوسیت و هم با معکوس کردن نسبت +CD4 به +CD8 اثرات سایتوپاتیک(سیتوپاتیک) خود را نشان میدهد و هم باعث تخریب لنفوسیت ها میشود و هم تولید سایتوکین (سیتوکین) را مختل میکند و به این واسطه سیستم ایمنی سلولی را از بین می برد.
این ویروس مکانیزم های متفاوتی برای گمراه کردن سیستم ایمنی دارد. متعاقب آلودگی، یک ویرمی (ورود ویروس به خون) اولیه رخ میدهد و بعد وارد فاز نهفته (Latent) میشود که این فاز نهفته میتواند تا سالها طول بکشد. در اینکه عفونت به چه شکلی پیش رود و چه مشکلاتی پیش آورد فاکتورهایی دخیل هستند:
- سن بیمار
- سویه ویروس
- مقدار ویروس وارد شده به بدن
- شکل و نحوه ی انتقال
- همزمان بودن با عفونت ثانویه میکروبی یا ویروسهای دیگر
ایدز گربه ها دارای 3 فاز می باشد
فاز حاد (Acute)
بلافاصله بعد از ورود ویروس از بزاق به بدن حیوان سالم، ویروس توسط بافت های حاوی ماکروفاژ و لنفوسیت مثل بزاق، تیموس و گرههای لنفاوی جمع آوری میشود که از 4 تا 6 هفته طول میکشد (از زمان ورود تا تکثیر در گرههای لنفاوی). بعد از ویرمی اولیه، ویروس وارد مغز استخوان، ریه، کلیه و مغز می شود. درواقع در این مرحله وارد لکوسیت های تک هسته ای در این نواحی می شود. در این مرحله علایم فاز حاد یعنی تب، لنفوپنی، نوتروپنی، لنف آدنوپاتی عمومی و در مواردی نظیر سپسیس (Sepsis)، سلولایتیس (Cellulitis)، آنمی، انتریت و استوماتیت دیده می شود. سپس ویرمی به اوج میرسد و ویروس در خون دیده نمیشود که وارد فاز نهفته شده است.
فاز نهفته (Asymptomatic)
در این مرحله که ممکن است از چند روز تا چند سال طول بکشد ویروس به فعالیت خود در مغز استخوان و گرههای لنفاوی ادامه می دهد. بیمار ممکن است از نظر ظاهری سالم به نظر بیاید تا جایی که آرام آرام سیستم ایمنی تخریب میشود و بیمار وارد فاز انتهایی (ترمینال) می شود.
فاز ترمینال (Terminal)
در این فاز به واسطه اینکه سیستم ایمنی باقی نمانده است، ممکن است سیستم عصبی و کلیوی هم درگیر شوند و علایم بالینی این فاز شامل کاهش وزن و ضعف، عفونت های باکتریایی مزمن که پس از آنتی بیوتیک تراپی عود میکنند، تب های عود کننده با منشاء ناشناخته، لنف آدنوپاتی عمومی، آنمی، لوکوپنی و ترومبوسیتوپنی می باشد.
در این موارد بیشترین چیزی که مشاهده میکنیم عفونت های راجعه باکتریایی اند که پس از بهبودی با آنتی بیوتیک تراپی عود می کنند. مهمترین این عفونت ها، عفونت های محوطه دهانی شامل پریودونتیت (Periodontitis)، ژینژیویت (Gingivitis) و استوماتیت (Stomatits) می باشند.
عفونت های تنفسی به صورت رنیت و کانژانکتویت می باشد. البته ممکن است پنومونی(Pneumonia) و پیوتوراکس (Pyothorax) هم دیده شود. مهمترین علامت بالینی استوماتیت به شکل Chronic Ulceroproliferative میباشد یعنی ضایعات التهابی به همراه زخم مشاهده میشود و اگر نمونه گیری انجام شود از نظر پاتولوژی تشخیص Lymphocytic-Plasmacytic داده خواهد شد. ضایعات کلسی ویروس هم ممکن است دیده شود. بهترین شیوه درمان در این نوع استوماتیت کشیدن تمامی دندانها می باشد.
ضایعات عصبی به سن حیوان و سویه ویروس بستگی دارد. هرچه سن کمتر باشد، ضایعات عصبی بیشتر دیده میشود چون هنوز رشد و نمو CNS کامل نشده است. ویروس به شکل مستقیم میکروگلیا و آستروسیت ها را درگیر میکند.
علائم بیماری
فراموشی(Dementia)، تغییرات رفتاری مثل پرخاشگری، مخفی شدن در مکان های تاریک، به هم ریختگی الگوی خواب، چرخیدن به دور خود، فریاد کشیدن، لرزش عضلات صورت، لیسیدن بیش از حد بدن و حتی دیوار، اختلالات ایستادن و تشنج (Seizures) از جمله علائمی است که توسط صاحب حیوان و یا در معاینات بالینی مشاهده میشود. حیوان حتی دستشویی کردن را فراموش می کند!!
معاینه نورولوژی
سطح هوشیاری تغییر میکند، یکسان نبودن اندازه مردمک چشم، کاهش قدرت و زمان رفلکس مردمک، اختلال در رفلکس های مغزی و نخاعی باید به دقت بررسی شوند. ریسک Lymphoma افزایش مییابد و سرطان های کارسینوم و آدنوکارسینوم هم ممکن می باشند. باید توجه داشت که این ویروس انکوژن (سرطانزا) نیست ولی به دلیل تضعیف سیستم ایمنی، مهار سلولهای توموری انجام نمیشود و ممکن است نئوپلازی دیده شود. در چشم Chorioretinit، خونریزی و دژنراسیون شبکیه، گلوکوم (Glucoma) و همچنین Anterior Uveitis و ضایعات کلیوی ادراری مثل CRF نیز دیده می شود.
علایم پاراکلینیک (آزمایشگاهی)
- در فاز حاد علایم شامل نوتروپنی و لوکوپنی
- در فاز Asymptomatic علامت خاصی مشاهده نمیشود و لوکوپنی بسیار خفیف در برخی موارد مشاهده می شود.
- در فاز انتهایی(ترمینال) علائمی چون هایپرگاماگلوبولینمی ، سیتوپنی و تغییرات وابسته به بیماریهای ثانویه مشاهده می شوند. بهترین روش تشخیص تست ELISA و ImmunoChromatography میباشند ( به صورت کیت های دوتایی).
روشهای درمان
FIV سه روند درمانی دارد:
- Antiviral Therapy یا درمان ضدویروسی
- Immune Modular Therapy یا درمان به واسطه سیستم ایمنی
- General Supportive Therapy یا درمان حمایتی عمومی
درمان ضدویروسی
- زیدوودین-Zidovudine
- Stampmidine
- مهار کننده های پروتئاز
مهار کننده پروتئاز سلولهای جانوری میباشند و ویروس نمیتواند از این پروتئاز استفاده کند و باید برای گربه به صورت احتصاصی ساخته شود و نمیتوان از ترکیبات انسانی برای آنها استفاده نمود.
Immune Modular Therapy
- اینترفرون (Interferon) انسانی با دوز پایین
- لاکتوفرین گاویBovine Lactoferrine –
- Acemannan
- Immuno Reguline (ImmunoVet)
- SPA
درمان حمایتی
در موارد استوماتیت: مترونیدازول (10 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به صورت خوراکی هر 12 ساعت) و کلیندامایسین 12,5mg/kg PO q12h همزمان. کشیدن دندانها، مایع درمانی، ویتامین تراپی (A،B،D،E). حیوان نباید بیرون برود و باید داخل منزل نگهداری شود. در صورت امکان واکسیناسیون باید انجام شود.
*ویروس زئونوز نیست و برای انسان حتی در مواردی که گازگرفته شود مشکلی ایجاد نمی کند ولی در افرادی که دچار بیماریهای خاص هستند باید بهداشت عمومی حتما رعایت شود و در حد امکان تماس با حیوانات خانگی در حداقل باشد.