: توسلي: پروفسور حسابي معقتد بود فارسي ميتواند زبان علم شود
تاریخ انتشار: 95/06/12 16:30
خبرگزاري کتاب ايران/ به بهانه سالروز درگذشت پروفسور حسابي نگاهي به فعاليت ها و عقايدش در حوزه کار مي اندازيم ادامه دارد ...
.
26 سال داشت که کليات تاسيس نخستين دانشگاه ايران را تدوين و در اختيار وزير فرهنگ وقت قرار داد. براي جلب نظر علياصغر حکمت، اينطور شروع کرد که: «تا همين اواخر يعني در قرن هفدهم ميلادي، اگر کسي در اسپانيا به ابنسينا يا به قول خودشان «آويسن» توهين ميکرد، مجازات او اعدام بود. چطور يک دانشمند ايراني، در مرکز اروپا به اين ميزان احترام، داشته است؟! اين موضوع نشان ميداد که اروپاييان تا چه حد به علم ايرانيان نياز داشتند. ولي حالا چگونه است، که ما براي معالجه بايد پزشک از اروپا بياوريم؟» تحليلي که موجب تعجب حکمت شد و از سيدمحمود حسابي جوان خواست تا ايده خود را براي تاسيس نخستين دانشگاه ايران تدوين کند. دکتر سيدمحمود حسابي معتقد بود «عشق، به وجود آورنده اعمال زيباست».
به مناسبت 12 شهريورماه سالروز درگذشت اين شخصيت شهير کشورمان با دکتر محمدتقي توسلي، از دانشجويان و همکاران وي و استاد دانشگاه تهران به گفتوگو نشستيم. وي درباره شخصيت دکتر حسابي اظهار کرد: دو ديدگاه مختلف درباره شخصيت علمي دکتر حسابي در کشور وجود دارد؛ برخي وي را با آلبرت اينشتين و نيوتن مقايسه ميکنند که البته کار درستي نيست و در مقابل افرادي معتقدند دکتر حسابي، کار مهمي صورت نداده، در حاليکه پايهگذاري فيزيک دانشگاهي در ايران و راهاندازي آزمايشگاههاي علمي از جمله دهها تلاش علمي و فرهنگي دکتر حسابي است. براي واضح شدن ابعاد مختلف زندگي و رفع ابهام از زندگي دکتر حسابي به انتشار کتاب «زندگينامه علمي استاد دکتر حسابي» اقدام کردم که از سوي انتشارات «انجمن فيزيک ايران» منتشر شد.
وي با اشاره به رويکرد دکتر حسابي نسبت به فراگيري مهارتهاي مختلف عملي افزود: در دوران زندگي دکتر حسابي، براي خانوادههاي اشراف عيب بود که فرزندانشان به کارعملي بپردازند، بنابراين دکتر حسابي، فرهنگ فراگيري مهارت کارهاي فيزيکي يا به اصطلاح دستي را در دانشگاه رواج داد. متاسفانه در کشور همچنان شاهد بيتوجهي به کسب مهارتهاي غيرتئوري هستيم و اغلب مردم تمايل دارند بهجاي کسب مهارتهاي شريفي مانند مکانيکي، بنايي يا فعاليتهاي ديگر، يک مدرک کارشناسي يا کارشناسيارشد از دانشگاه اخذ کنند. يکي از دلايل عقبماندگي کشور ما نيز بيتوجهي به مهارتآموزي در رشتههاي عملي است.
دکتر حسابي؛ مروج فرهنگ کار عملي در دانشگاهها
توسلي ادامه داد: تلاش دکتر محمود حسابي، براي فرهنگسازي فعاليتهاي عملي در آن دوران موجب شد تا در روزنامهها از قول نمايندگان مجلس بنويسند: «اين آقا کيست که از فرنگ آمده و آقازادهها را به کار يَدي واميدارد!» اين در حالي است که دکتر حسابي در خانوادهاي اشرافي به دنيا آمده بود، اما به سختي در آزمايشگاه فعاليت ميکرد يا تعميرات اتومبيل شخصياش را خودش انجام ميداد. دکتر حسابي براي من در بسياري موارد يک الگو بودند. ايشان در کارهاي علمي، انسان عميقي بودند و بدون دخالت احساسات عمل ميکردند. دکتر حسابي بسيار مرتب و با برنامهريزي دقيق کارها را انجام ميداد. استفاده حداکثري ايشان از زمان قابل توجه بود.
اين فيزيکدان مطرح کشورمان درباره آشنايي با دکتر حسابي گفت: آشنايي و تماس نزديک من با دکتر حسابي به سال 1343 دوراني که در دانشگاه تهران مشغول تحصيل بودم، برميگردد. واحد «اُپتيک» را سر کلاس ايشان گذراندم و بعد از دانشآموختگي نيز به پيشنهاد دکتر حسابي در دانشگاه تهران استخدام و در آزمايشگاه ايشان مشغول بهکار شدم. همکاري ما موجب نزديکي بيشتر و تدوين کارهاي تحقيقاتي شد. ادامه پژوهشهاي مشترک من با دکتر حسابي، بعد از بازگشتم از انگلستان در سال 1357 تا زمان فوت ايشان در سال 1371 ادامه پيدا کرد.
نياز شديد به کتاب دانشگاهي
توسلي عنوان کرد: زماني که دکتر حسابي در ايران به تدريس فيزيک مشغول بودند، کتابهاي اندکي در اين شاخه علمي وجود داشت و اندک منابع در دسترس نيز باقيمانده کتابهاي دوران «دارالفنون» بود؛ بنابراين نياز شديدي به توليد کتاب دانشگاهي وجود داشت. «ذرات پيوسته»، «اپتيک»، «نگره کاهنربايي» و «نگره الکترونيکي» از جمله کتابهاي مرحوم دکتر حسابي است.
ظرفيت بالاي زبان فارسي براي تبديل شدن به زبان علم
اين دانشجوي دکتر حسابي، با اشاره به ديگر خدمات اين دانشمند شهير ايراني افزود: علاوه بر تاليف کتاب، وي خدمات گستردهاي در حوزه واژهگزيني علمي داشت. دکتر حسابي با علاقه فراواني که به زبان فارسي داشت، معتقد بود زبان فارسي از جمله زبانهاي قابل رشد جهان است و ظرفيت لازم را براي تبديل شدن به زبان علمي دنيا دارد؛ بنابراين همت زيادي در واژهگزيني داشتند و تعداد زيادي واژه مانند «تراش»، «پاشندگي»، «پرتو» و « نگره کاهنربايي» را معادلسازي کردند. خوشبختانه در حال حاضر در ايران ميتوان به زبان فارسي درباره فيزيک صحبت کرد. دکتر حسابي، بنيانگذار واژهگزيني فيزيک هستند که بعدها دانشجويان وي اين راه را ادامه دادند.
دکتر حسابي را با دانشمندان بزرگ دنيا مقايسه نکنيم
توسلي درباره برخي اظهارنظرها درباره معرفي شخصيت دکتر حسابي گفت: مقايسه کردن شخصيت علمي دکتر حسابي، با دانشمندان هم عصر وي يا بعد از آن، کار اشتباهي است، چراکه دانشمندان غربي در بستري متفاوت رشد پيدا کردهاند و علاوه بر اين علم در فرنگ، چهار قرن سابقه دارد و اين در حالي است که با محاسبه فعاليت «دارالفنون» علم در کشور رشد مختصري داشت؛ بنابراين نميتوان انتظار داشت افراد، به اقداماتي دست بزنند که دانشمندان اروپايي انجام ميدهند. اين حرف به معناي بياهميتي کارهاي علمي ما يا مهمتر بودن تلاشهاي علمي دانشمندان فرنگي نيست، بلکه در ايران با توجه به شرايط بايد کارهاي ديگري صورت بگيرد. بهعنوان مثال، اولويت در کشور ما ساخت مدرسه، تربيت معلم و راهاندازي آزمايشگاه است.
نويسنده کتاب «زندگينامه علمي استاد دکتر حسابي» ادامه داد: بهمرور و با رشد دانشگاهها، ميتوان به کارهاي علمي پرداخت. يکي از برداشتهاي اشتباه درباره معرفي شخصيت دکتر حسابي مقايسه وي با دانشمندان خارجي است. دکتر حسابي، کارهايي انجام داد که انيشتين بَلد نبود و وقت و حوصله تدريس نداشت، بنابراين نميتوان گفت کارهاي دکتر حسابي، کم اهميت بوده اما جنس کار اين دو نفر با توجه به شرايط متفاوت است. انيشتين نابغه تاريخ است، در حاليکه دکتر حسابي با توجه به فعاليتهاي علمي باارزش بههيچ وجه نابغه جهاني نيست.
وي بيان کرد: در توضيح دقيقتر بايد بگويم، اگر انيشتين در ايران زندگي ميکرد، مجبور بود کارهاي دکتر حسابي را انجام دهد و فرصتي براي انجام کارهايي که در فرنگ انجام داده بود را پيدا نميکرد. علاوه براين بايد بپذيريم، انيشتين فرد نابغهاي است و در طول تاريخ نظير وي وجود ندارد و عليرغم علاقهاي که به دکتر حسابي دارم، ايشان جزو اين نوابغ نيستند. دليلي هم وجود ندارد که از هر نقطهاي نابغهاي برخيزد. همه پيشرفتهاي علمي در غرب نيز نتيجه تلاش نوابغ آنها نيست، بلکه انعکاسي از فعاليتهاي افراد عادي است.
قانونمداري ضامن پيشرفت است
اين عضو موسس انجمن فيزيک ايران، قانونمداري را ضامن ايجاد بستر لازم براي پيشرفت دانست و گفت: ما به اشتباه معتقديم که کشور را نوابغ ميسازند، اما اين افراد عادي هستند که سازندگي کشور را دنبال ميکنند. دکتر حسابي کارهاي بنيادي فراواني براي رشد کشور انجام داد که بهطور قطع انيشتين از عهده انجام آنها برنميآمد. شرايط دوران زندگي پروفسور حسابي، فضاي لازم براي انجام کارهاي بزرگ وجود نداشت.