بررسی سیر تکامل مواد مخدر در ایران

بازهم همه اینها یعنی اگر كسی زیادی سرخوش بود می‌تواند بالقوه یك معتاد به مخدرهای روانگردان و شادی‌آور جدید باشد! از همان‌ها كه مردم می‌خورند و استعمال می‌كنند تا «بتركانند»؛ از آنها كه می‌گویند بعد از مصرفش توهم می‌زنی و هر آنچه را كه در واقعیت از پسش بر نیامده‌ای، یك تنه حریف می‌شوی. همه‌‌چیز دنیا برعكس شده است؛ این مدل سال‌هاست از نوبرانگی درآمده اما سازندگان و فروشندگان و تهیه‌كنندگان همواره سعی می‌كنند كه محصولات‌شان را به روز و جدید نگه‌دارند.

بازهم همه اینها یعنی اگر كسی زیادی سرخوش بود می‌تواند بالقوه یك معتاد به مخدرهای روانگردان و شادی‌آور جدید باشد! از همان‌ها كه مردم می‌خورند و استعمال می‌كنند تا «بتركانند»؛ از آنها كه می‌گویند بعد از مصرفش توهم می‌زنی و هر آنچه را كه در واقعیت از پسش بر نیامده‌ای، یك تنه حریف می‌شوی. همه‌‌چیز دنیا برعكس شده است؛ این مدل سال‌هاست از نوبرانگی درآمده اما سازندگان و فروشندگان و تهیه‌كنندگان همواره سعی می‌كنند كه محصولات‌شان را به روز و جدید نگه‌دارند.

اولین مخدر آزمایشگاهی

همان‌قدر كه قدیم‌ها تریاك یك مخدر تفریحی محسوب می‌شد، «هروئین» برای آن قدیمی‌ترها یك خط قرمز بود؛ خطی كه عبور از آن، بدون شك انگ «معتاد» را به همراه داشت. تغییرات شیمیایی موجود در هروئین، آن را به نخستین مخدر آزمایشگاهی جهان تبدیل كرد. پس از آن بود كه به مرور زمان، نام‌های عجیب و غریب دیگری هم شنیده شد؛«كوكائین»، «حشیش»، «بنگ»، «علف»، «اكستازی»، «كراك»، «یخ»، «جیب»، «برنز»، «نخ»، «تینا»، «پان‌پراگ» و حتی اسم عجیبی مثل «تسبیح». كارشناسان معتقدند تنوع این نام‌ها تنها یك ترفند تجاری است.واقعیت این است كه این مواد، تفاوت چندانی در ماهیت ندارند. میزان مواد‌مخدر و توهم‌زا در آنها بالا و پایین می‌شود و نامی جدید می‌گیرد.

این نام‌ها تا زمانی باقی می‌مانند كه فروش بالایی داشته باشند. زمانی‌كه این نام‌ها سر از رسانه‌ها در‌می‌آورند و مسئولان از آنها سخن‌می‌گویند، به قول معروف لومی‌روند و فروش پایین می‌آید. دیگر این ترفند كه «این قرص تنها شادی‌آور است و اعتیاد ندارد»، هر كسی را گول نمی‌زند. دكتر آذرخش مكری، معاون آموزشی مركز ملی مطالعات اعتیاد و از چهره‌های شناخته شده در درمان اعتیاد معتقد است: «این مواد به هیچ عنوان جدید نیستند بلكه در بازار هرازگاهی با نام‌های جدید شایع می‌شوند كه این كارها فقط تلاش برای نگهداشتن سود‌آوری این تجارت است. این مواد همان «آمفتامین» و مواد محرك‌زا هستند و جوانان نباید فریب این مواد را بخورند زیرا تنها نام و ظاهر مواد تغییر كرده است. تركیب این مواد همان مواد اعتیادآور آشناست. آگاه‌سازی خانواده‌ها و پیشگیری در این امر حائز اهمیت است».

نام‌ها از كجا می‌آیند؟

كسی نمی‌داند این نام‌های عجیب و غریب از كجا می‌آیند. قرص‌های ریز رنگی از آنجا نام «اكس» به‌خود گرفتند كه تا مدت‌ها ساختار آنها ناشناخته بود. این ناشناخته ماندن، نام «اكس» را روی آن نهاد؛ حرفی از حروف لاتین كه در علم ریاضیات نشانگر عدد یا اعدادی مجهول است. هر چند بعدها مواد تشكیل‌دهنده این ماده شناسایی شد اما این نام همچنان برای آن قرص باقی ماند. نام‌هایی چون «علف» و «یخ» ترجمه انگلیسی این مواد هستند كه در اروپا و آمریكا به این نام خوانده می‌شوند.

در این میان اما خبر ورود ماده‌ مخدر و شادی‌آفرینی به نام «تسبیح» نیز منتشر شد. وجه تسمیه نام این ماده نیروزا و مخدر، تشابه شكل آن به دانه‌های تسبیح است. این ماده شبیه دانه‌هایی گرد است كه با رشته‌هایی از جنس همان ماده، به هم متصل شده‌اند. این شباهت ظاهری، چنین نامی را به این مخدر جدید داده است كه مخلوطی از آمفتامین و شیشه است. این مخدر جدید به دو شكل دهانی و كشیدنی قابل مصرف است و استفاده دهانی آن موجب تأثیر فوری روی مغز می‌شود.

دكتر آتوسا انصاری داروساز می‌گوید: «آمفتامین‌ها یك گروه دارویی هستند كه روی سیستم عصبی مغز اثر می‌گذارند. این دارو معمولا برای كودكان بیش فعال یا افرادی كه چاقی‌های غیرطبیعی دارند و هیچ درمانی برای آنها مؤثر نبو‌ده است، تجویز می‌شود. این گروه دارو، در فرد مقاومت و وابستگی ایجاد می‌كند؛ یعنی فرد پس از مدتی نسبت به دوز قبلی واكنشی نشان نمی‌دهد و باید آن را افزایش دهد و این روند در نهایت به اعتیاد منجر می‌شود. به همین دلیل این گروه‌ داروها به راحتی تجویز نمی‌شوند و وسواس زیادی برای استفاده از آنها وجود دارد».

دكتر انصاری در‌باره تولید مواد‌مخدر از داروی سرماخوردگی بزرگسالان كه چندی پیش باعث شد این داروها بدون نسخه پزشك به فروش نرسند، می‌گوید: «استفاده از قرص‌های سرماخوردگی برای این منظور خاص، كار بسیار سختی است. این قرص‌ها باید تجزیه شود و این كار تنها در آزمایشگاه‌ها ممكن است. از طرف دیگر فرد باید اطلاعات زیادی در زمینه علم شیمی داشته باشد تا بداند مواد را چطور و با چه مقداری باید مخلوط كند».

كار، كار اروپایی‌هاست!

«اكستازی» نخستین بار در سال 1914توسط كشور آلمان ساخته ‌شد و در سال 1985در كشور هلند، به‌عنوان داروی ضد‌افسردگی از آن استفاده شد. با گسترش استفاده از این ماده و پشت سر گذاشتن مرزها، این ماده افیونی به خاورمیانه و ایران هم رسید اما در ابتدا بازار خوبی پیدا نكرد. فروشندگان نام «روانگردان» را روی آن گذاشتند ولی باز هم در بین جوانان بازاری پیدا نكرد تا زمانی كه این قرص‌های رنگی به «شادی‌آور» معروف شدند و استفاده از آنها افزایش یافت.

دكتر مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددكاری اجتماعی ایران معتقد است مردم ایران نسبت به شادی و شاد بودن حساسیت‌های ویژه‌ای دارند؛ «10سال قبل جامعه ما جامعه چندان شادی نبود. مردم ما نمی‌دانستند چطور باید از زمان‌هایی كه در اختیار دارند لذت ببرند و به قول معروف خوش‌بگذرانند. این عاملی بود كه فروشندگان مخدرهای جدید نسبت به آن آگاهی پیدا كردند و با دادن صفت «شادی‌آور» به این قرص‌ها، فروش خود را روزبه‌روز بیشتر كردند. مدت‌ها طول كشید تا سازمان‌های مربوطه و پلیس درباره این مخدرهای جدید اطلاعاتی به‌دست آوردند؛ زمانی كه دیر شده بود و این قرص‌ها قربانی‌های زیادی گرفته بود. در دنیای تجارت، سود حرف اول را می‌زند و هیچ فروشنده‌ای به عاقبتی كه در انتظار مصرف‌كننده‌هاست فكر نمی‌كند. آنها دلشان فقط برای جیب‌های خودشان می‌سوزد».

پول‌هایی كه بر باد می‌رود

مدتی قبل، گزارشی با موضوع «گران‌ترین ماده مخدر در ایران» تهیه شده بود كه رتبه نخست را «هروئین» از آن خود كرد. این ماده كشنده، در طول 20سال گذشته از كیلویی 438هزار تومان در سال 1368، با طی روند صعودی، به كیلویی 580هزار تومان در سال 1374رسیده بود. قیمت میلیونی هر كیلو هروئین از سال 1375آغاز شد و با رسیدن به كیلویی 2میلیون و 973هزار تومان در سال 1381، روندی كاملا صعودی را نشان داد. این روند صعودی ادامه داشت تا آنجا كه قیمت هر كیلو هروئین به كیلویی 3میلیون و 147هزار تومان در سال 86 رسیده است. یك گزارش غیررسمی قیمت این ماده مخدر را در سال 94 در ایران نزدیك به 35 میلیون‌ تومان برآورد كرده بود.

نتیجه بی‌نتیجه

این گزارش هیچ نتیجه‌ای نمی‌تواند داشته باشد. یعنی این همه سال هزاران و بلكه میلیون‌ها نفر حرف زده‌اند و گفته‌اند و نوشته‌اند كه چنین باید كرد و چنان ولی هنوز هم روزانه چند ده نفر بر اثر مصرف موادمخدر آزمایشگاهی جان خود را از دست می‌دهند. با پند و نصیحت و تنبیه و بكن، نكن‌ها هم كاری از پیش نمی‌رود. پس ما هم نتیجه‌ای نمی‌گیریم و یك گزارش با پایان باز تقدیم‌تان می‌كنیم؛ نتیجه‌گیری بر عهده خودتان است.